در
مقایسه ای که مطرح شده، دو طرف مقایسه علم و جهل نیستند. اگر قرار بود علم
را با جهل مقایسه کنیم، شکی نبود که علم ارجح است و جهل اصلا مزیتی ندارد
که بتوانیم آن را مثبت در نظر بگیریم.
همچنین دو طرف مقایسه، تقلید یا تحقیق نیست که اگر این چنین بود، می توانستیم از مزیت تحقیق بگوییم،
بلکه دو طرف مقایسه، راه درست پیمودن در مقایسه با راه غلط پیمودن است، که در اینجا هم شکی نیست که راه غلط پیمودن ارزشی ندارد.
آنچه ابهام ایجاد می کند، ضمیمه شدن تحقیق به راه اشتباه است. حال باید
ببینیم که آیا تحقیق آن قدر ارزش دارد که خطای راه اشتباه را جبران کند؟
برای رسیدن به پاسخ این سوال باید توجه کنیم که ارزش تحقیق به خاطر قوی
نمودن احتمال صحت گزینه انتخاب شده است و تنها از جهت وسیله بودنش ارزشمند
است. والا اینکه انسان در عرصه ای تحقیق کند که هرگز نتایج تحقیق برایش
کارآمدی ندارد، چه ارزشی می تواند داشته باشد؟
البته ممکن است گفته شود، پیمودن بعضی از راه های اشتباه چندان آسیب
رسان نیست و انسان باید در آن عرصه ها، تحقیق کردن را تمرین کند و بیاموزد
تا بتواند مهارت تحقیق در عرصه های مهم را به کار بندد. که این هم به خاطر
کم خطر بودن آن اشتباه است. نه آنکه ارزش تحقیق، غلط را درست می کند. مثلا
ممکن است یک طبیب، به دستیاران خود مجال دهد تا با بررسی خود، بیماری یک
مریض را تشخیص دهند و به کسب مهارت بپردازند. تا در آینده جامعه پزشکان
حاذق داشته باشد. اما هرگز مریضی که وضعش خطرناک شده و کوچکترین اشتباهی
جانش را به خطر می اندازد به دستیاران پزشک نمی سپارند، بلکه حاذق ترین ها
را به کار می گیرند که کوچکترین احتمال اشتباه هم از بین برود.
نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم اینکه اصولا تحقیق در همه موضوعات و
برای همگان ممکن نیست. و به هر حال هر کسی مجبور است در بعضی از عرصه ها
به تقلید از دست آوردهای دیگران روی آورد.
البته تقلید بدون ضابطه نیز صحیح نیست و باید ضوابطی را در نظر گرفت که
با توجه به آنها اهلیت شخص مورد تقلید ثابت شود و این تقلید کمکی برای
پیمودن راه صحیح باشد.
بنابراین انسان همیشه باید به دنبال گزینه های صحیح برای انتخاب های خود
بگردد و با توجه به توانایی هایش یکی از مسیرهای تحقیق یا تقلید را
برگزیند. اگر مسیر تحقیق برایش هموار بود، آن را بپیماید و اگر توانایی
تحقیق را ندارد، تقلیدی که معقول است و ضوابط آن رعایت می شود را برگزیند.
از همین رو، راه تقلید نیز در اسلام، یکی از راههای رسیدن به حقیقت شمرده شده است.
فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (۴۳ نحل) اگر نمى دانيد، از آگاهان بپرسيد.