امیر المومنین(ع) در نامه ای به مالک اشتر، می نویسند: مهربانى بر رعیت را
پوشش قلبت قرار ده و به آنها محبت كن و لطف داشته باش و براى آنها چون
حیوانى درنده و ضرر رسان نباش كه خوردنشان را مغتنم شمارى مردم دو دسته
اند: یا برادر ایمانى تو محسوب مىشوند و یا مثل تو انسانند و هم كیش تو
نیستند.
[۱]
بنابر این غیر مسلمانان در جامعه اسلامی، مورد توجه حاکم هستند و حاکم باید
سعی کند که حقوق اجتماعی آن ها را رعایت کند. و بعضی از تفاوت ها، به
معنای عدم رعایت حقوق آن ها نیست به عنوان نمونه اگر غیر مسلمانان خراج می
پرداختند، مسلمانان باید زکات می پرداختند. پس مسلمان و غیر مسلمان در
تامین هزینه های حکومت هر دو دارای وظیفه بوده اند.
و در بعضی موارد
تفاوت به نحو واضح به نفع غیر مسلمانان است. چه بالاتر از اینکه غیر
مسلمانان وظیفه جهاد را ندارند و از سوی دیگر تامین امنیت آنها به عهده
حکومت اسلامی است. یعنی ممکن است مسلمانان در جهاد به شهادت برسند ، تا
امنیت غیر مسلمانان تامین شود.
به هر حال ملاک برخورداری از حقوق
شهروندی ایمان نیست، حتی در جایی که امثال مسیحیان نجران در مناظره شکست می
خورند و از پیشنهاد مباهله نیز فرار می کنند و هیچ تردیدی در عناد آن ها
در عدم ایمان نیست، با منعقد کردن پیمان از حقوق شهروندی برخوردار می شوند.
البته
نباید توقع داشت که در جامعه اسلامی ،مسلمان و غیر مسلمان کاملا مساوی
باشند. در اسلام اصل عدالت است که با تساوی فرق می کند. وقتی بین مسلمان و
غیر مسلمان تفاوت هایی وجود دارد ، طبیعتا واکنش ها باید مقداری متفاوت
باشد. خصوصا که در جامعه اسلامی زمینه بسیار مهیایی برای کسانی که حق را
نشناخته اند ، مهیا است تا آن را بیابند و ریسمان تعصب را از پای باز کنند.
پس
کاملا معقول است که دسترسی به بعضی از مناصب و شئون حکومتی مختص مسلمانان
باشد. و پذیرش این مساله برای کسانی که داعیه دموکراسی دارند، نیز لازم
است. چرا که اکثریت مسلمان جامعه ، تصدی مسلمانان بر شئون حکومتی را می
خواهد.
[۱]. نامه ۵۳ نهج البلاغه.