آیت‌الله جوادی آملی :
امام
حسن عسگری (علیه السلام) فرمودند: «علامات المؤمن خمس: صلاه الخمسین و
زیاره الأربعین و التختّم فى الیمین و تعفیر الجبین و الجهر ببسم الله
الرّحمن الرّحیم»[۶]؛ «نشانه های مؤمن و شیعه، پنج چیز است: اقامهٴ نمازِ
پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین حسینی، انگشتر در دست راست کردن، سجده بر
خاک و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم».
مراد
از نماز پنجاه و یک رکعت، همان هفده رکعت نماز واجب روزانه به اضافهٴ
نمازهای نافله است که جبران کنندهٴ نقص و ضعف نمازهای واجب است؛ به ویژه
اقامهٴ نماز شب در سحر که بسیار مفید است. نماز پنجاه و یک رکعت به شکل
مذکور از مختصات شیعیان و ارمغان معراج رسول خدا (صلی الله علیه و آله و
سلم) است. شاید سرّ ستودن نماز به وصف معراج مؤمن این باشد که دستورش از
معراج آمده است و نیز انسان را به معراج می برد.
موارد
دیگری نیز که در روایت یاد شده، همگی از مختصات شیعیان است؛ زیرا فقط شیعه
است که سجدهٴ بر خاک دارد و نیز غیرشیعه است که یا بسم الله الرحمن الرحیم
را نمی گویند یا آهسته تلفظ می کنند. همچنین شیعه است که انگشتر به دست
راست کردن و نیز زیارت اربعین حسینی را مستحب می داند.
مراد
از زیارت اربعین، زیارت چهل مؤمن نیست؛ زیرا این مسأله اختصاص به شیعه
ندارد و نیز «الف و لام» در کلمهٴ «الاربعین»، نشان می دهد که مقصود امام
عسکری (علیه السلام) اربعین معروف و معهود نزد مردم است.
اهمیت
زیارت اربعین، تنها به این نیست که از نشانه های ایمان است، بلکه طبق این
روایت در ردیف نمازهای واجب و مستحب قرار گرفته است. برپایهٴ این روایت،
همان گونه که نماز ستون دین و شریعت است، زیارت اربعین و حادثهٴ کربلا نیز
ستون ولایت است.
به
دیگر سخن، براساس فرمودهٴ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): عصارهٴ
رسالت (نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم)) قرآن و عترت است؛ «إنى تارک فیکم
الثقلین… کتاب الله و… عترتى أهل بیتى»[۷]. عصارهٴ کتاب الهی که دین
خداست، ستونی دارد که نماز است و عصارهٴ عترت نیز ستونش زیارت اربعین است
که این دو ستون در روایت امام عسکری (علیه السلام) در کنار هم ذکر شده است؛
امّا مهمّ آن است که دریابیم نماز و زیارت اربعین انسان را چگونه متدین می
کنند.
دربارهٴ
نماز، ذات اقدس الهی، معارف فراوانی را ذکر کرده است. مثلا ً فرموده:
انسان، فطرتاً موحّد است، ولی طبیعت او به هنگام حوادث تلخ، جزع دارد و در
حوادث شیرین از خیر جلوگیری می کند، مگر انسان های نمازگزار که آنان می
توانند این خوی سرکش طبیعت را تعدیل کنند و از هلوع، جزوع و منوع بودن به
درآیند و مشمول رحمت های خاص الهی باشند؛ ﴿إنّ الإنسان خلق هلوعاً ٭ إذا
مسّه الشرّ جزوعاً ٭ و إذا مسّه الخیر منوعاً ٭ إلّا المصلّین﴾[۸].
زیارت
اربعین نیز انسان را از جزوع، هلوع و منوع بودن باز می دارد و گفته شد که
هدف اساسی سالار شهیدان نیز تعلیم و تزکیهٴ مردم بوده است و در این راه، هم
از طریق بیان و بنان اقدام کرد و هم از راه بذل خون جگر که جمع میان این
راه ها از ویژگی های ممتاز آن حضرت (علیه السلام) است.
خلاصه
آن که رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تعلیم کتاب و حکمت از
یک سو و تزکیهٴ نفوس مردم از سوی دیگر بود تا هم جاهلان را عالم نماید و هم
گمراهان را هدایت کند و در نتیجه، جهل علمی و جهالت عملی را از جامعه جدا
سازد. همین دو هدف در متن زیارت اربعین سالار شهیدان (علیه السلام) تعبیه
شد؛ چنان که منشأ ددمنشی منکران رسالت و دشمنان نبوّت، حبّ دنیا و شیدایی
زرق و برق آن بود و عامل مهمّ توحّش منکران ولایت و دشمنان امامت نیز همان
غَطْرَسهٴ دنیا و دلباختگی به آن بود، که در بخشی از زیارت اربعین به آن
اشارت رفته است: «و تَغطْرَس و تَرَدّی فى هواه».
[۶] ـ تهذیب، ج ۶، ص ۵۲.
[۷] ـ بحارالأنوار، ج ۸۹، ص ۱۳.
[۸] ـ سورهٴ معارج، آیات ۱۹ ـ ۲۲.
شفقنا