در تفسیر این آیه همچنین استناد شده به حدیث پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم: اگر یک روز از دنیا باقی مانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانی می کند که مبعوث شود مردی صالح از اهل بیتم که پر می کند زمین را از قسط و عدل همان طور که پر شده بود از ظلم و جور.6 .....در تفسیر این آیه همچنین استناد شده به حدیث پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم: اگر یک روز از دنیا باقی مانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانی می کند که مبعوث شود مردی صالح از اهل بیتم که پر می کند زمین را از قسط و عدل همان طور که پر شده بود از ظلم و جور.6
با توجه به روایاتی که ذکر شد به درستی مشخص می شود که این آیه پیرامون امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و پیروان ایشان نازل شده و رسیدن زمین به یاران امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف که بندگان صالح هستند را بشارت می دهد در فصل های بعد به طور مفصل به بررسی چگونگی رسیدن زمین به صالحان می پردازیم.
ب:
وعد الله الذین امنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم
خداوند به کسانی که ایمان آورده اند و اعمال صالح انجام داده اند وعده می دهد که آنها قطعاً خلیفه روی زمین خواهند شد همان طور که پیشینیان را خلافت بخشید.
در ابتدای امر این سؤال به ذهن انسان می رسد که: این وعده از آن کیست؟ عده ای در تفسیر این آیه می گویند که مضمون آیه اشاره دارد به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و صحابه ایشان که در صدر اسلام زندگی می کردند و به نظر بعضی دیگر این آیه عموم مسلمانان و صالحان را در تمامی زمانها را شامل می شود و گروهی آن را اشاره به حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می دانند که شرق و غرب جهان زیر لوای حکومتش قرار می گیرد و آئین حق در همه جا نفوذ می کند و ناامنی و خوف جنگ از صفحه زمین برچیده می شود و عبادت خالی از شرک برای جهانیان تحقق می یابد.
بدون شک آیه شامل مسلمانان نخستین می شود و بدون شک حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف که طبق عقیده عموم مسلمانان اعم از شیعه و سنی سراسر زمین را پر از عدل و داد می کند بعد از آنکه ظلم و جور همه جا را گرفته باشد مصداق کامل این آیه است ولی با این حال مانع از گستردگی و عمومیت آیه نمی شود.
نتیجه اینکه در هر عصر و زمان پایه های ایمان و عمل صالح در میان مسلمانان مستحکم شود آنها صاحب حکومتی ریشه دار و با نفوذ خواهند شد.
بعضی می گویند کلمه «ارض» مطلق است و تمام روی زمین را شامل می شود و این منحصراً مربوط به حکومت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ با جمله «کما استخلف ....» سازگار نیست، زیرا خلافت و حکومت پیشینیان مسلماً در تمام پهنه زمین نبود، به علاوه شأن نزول آیه نشان می دهد که حداقل نمونه ای از این حکومت در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم برای مسلمانان (هر چند در اواخر عمر مبارک حضرت صلی الله علیه و آله وسلم ) حاصل شده بود.
ولی باز تکرار می کنیم که محصول تمام زحمات پیامبران و تبلیغات مستمر و پی گیر آنها و نمونه اتمّ حاکمیت و امنیت کامل و عبادت خالی از شرک در زمانی تحقق می یابد که مهدی علیه السلام آن صلاله انبیاء و فرزند پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم ظاهر شود همان کسی که همه مسلمانان این حدیث را درباره او از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده اند «اگر از عمر دنیا یک روز باقی بماند خداوند آن را آنقدر طولانی می کند تا مردی از دودمان من که نامش نام من است حاکم بر زمین شود و صفحه زمین را پر از عدل و داد کند آنگونه که پر از ظلم و جور شده بود جالب اینکه مرحوم طبرسی در ذیل این آیه می گوید: «از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم این حدیث نقل شد، آین آیه درباره مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم است و...» منظور از حکومت صالحان و تمکین آئین حق و عبادت خالی از شرک این نیست که در چنان جامعه ای هیچ گنهکار و منحرفی وجود نخوهد داشت بلکه مفهومش این است که نظام در دست مؤمنان صالح است و چهره عمومی جامعه خالی از شرک است و گر نه مادام که انسان دارای آزادی اراده است ممکن است در بهترین جوامع الهی انسانی احیاناً افراد منحرفی وجود داشته باشد.7
ج:
و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین
اراده ما بر این قرار گرفته است که به مستضعفین نعمت بخشیم و آنها را پیشوایان روی زمین قرار دهیم
این آیه درباره بنی اسرائیل و در قصه حضرت موسی علیه السلام و فرعون است پس این آیه از لحاظ تنزیل به داستان بنی اسرائیل در زمان حضرت موسی علیه السلام مربوط است.
در این آیه یک اصل مطرح شده است و آن این است که اراده ازلی الهی بر این امر تعلق گرفته است که مستکبران ریشه کن شوند و مستضعفان و عباد الصالحین و وارثین ارض و حاکمین در زمین باشند آن هم در پهنای زمین، پس محتوا و مفهوم آیه به خصوص زمان حضرت موسی علیه السلام و بنی اسرائیل مربوط نیست اما آیا آن اراده ازلی به طور کامل تحقق یافت؟ نه.
قطعاً این اراده باید تحقق پیدا کند و این اراده جز با ظهور حضرت حجت علیه السلام امکان پذیر نیست.
حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:
لتعطفن الدنیا علینا بعد شی بها عطف الفروس علی ولدها...
این دنیا که امروز از ما روگردان است روزی به ما روخواهد آورد همانند ناقه ای که به فرزندنش از روی علاقه روی می آورد...
و آن وقت آیه های 5و 6 سوره قصص را تلاوت فرمودند.
ابن ابی الحدید در شرح این خطبه می گوید: « ما هم قبول داریم شیعه هم قبول دارد با این تفاوت که اهل سنت می گوید ضرورت ندارد که امام فعلاً حیات داشته باشد بله به وقت خودش متولد خواهد شد واین کار را انجام خواهد داد. »9
د:
و انه لعلم للساعة فلا تمتون بها و التبعون هذا صراط مستقیم 10
واو (مسیح) سبب آگاهی بر روز قیامت است (زیرا نزول عیسی گواه نزدیکی رستاخیز است)، و هرگز در آن تردید نکنید و از من پیروی کنید که این راه مستقیم است.
این آیه در مورد نزول حضرت عیسی علیه السلام است که در آخر الزمان صورت می گیرد و دلیل بر نزدیک شدن قیامت است. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در رابطه با ظهور حضرت عیسی علیه السلام می فرمایند: چگونه خواهید بود هنگامی که فرزند مریم در میان شما نازل شود در حالی که امام شما از خود شماست.11
هچنین در توضیح این آیه آمده است:
لایزال هذا الذین عزیزاً الی اثنی عشر خلیفة
تا با شما دوازده خلیفه که تمامشان از قریشند، باشند پیوسته این (اسلام) برپا (عزیز) خواهد بود.12
از این مطلب می شود استنباط کرد زمین هیچ گاه از حجت خداوند خالی نمی ماند و همواره اسلام در زمین باقی می ماند و روز به روز مردم گرایش بیشتری به آن پیدا می کنند تا حضرت مهدی علیه السلام ظهور نمایند و آن را به صورت حکومت جهانی درآورند هر چند که حکومتها قبل از ظهور به حکومتهایی غاصب و ظالم تبدیل می شوند که به گسترش ظلم و جور دامن می زنند ولیکن اسلام همواره عزیز و گرامی خواهد ماند.
پی نوشتها:
1- ر.ک: محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، دار الکتب الاسلامیه، محرم الحرام، 1390ق، ج227، ص 61.
2- ر.ک: آیت الله صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، بهار 1380، ج1و2، ص 321.
3- ر.ک: سید صادق حسینی شیرازی، موعود قرآن، مترجم مؤسسه الام المهدی، ناشر مؤسسه الام المهدی، 1360، مقدمه کتاب
4- سوره انبیاء آیه 105.
5- امام مهدی علیه السلام در قرآن، امید ظهور، هیئت متوسلین به حضرت زهرا سلام الله علیها، بنای مقدس فاطمیه شیراز ، ص 18.
6- شیخ ابی علی الفضل بن الحسین طبرسی، مجمع البیان، انتشارات ناصر خسرو، چاپ دوم، ج7، ص 106.
7- ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، چاپ 24، 1382، ج14، صص 531-530.
8- سوره قصص ، آیه 5.
9- رک: آیت الله معرفت، بررسی آیات ظهور،گفتمان مهدویت سخنرانی گفتمان سوم، مؤسسه بوستان کتاب قم، 1381، صص 199-198.
10- سوره زخرف ، آیه 61.
11- رک: ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج21، ص 100.
12- رک: محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج36، ص 365.
13- آیت الله صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت، 1و2، ص 321.
14- شیخ حر عاملی، اثبات الهداه، ترجمه محمد نصر الهی ، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، بهار 1365، ج3، ص 39.
15- ر.ک: محمد باقر مجلسیف بحار الانوار، ج27، ص 61.
16- رک: ابی جعفر محمد بن الحسن طوسی، الغیبه، مؤلف: الذریعه، اصدار مکتبه نینوی الحدیثه، ص 148.
17- ر.ک: شیخ علی حائری یزدی، چهره درخشان امام زمان، ترجمه الزام الناصب فی اثبات الحجه الغایب، محمد جواد مرعشی نجفی، ج3، ص 63.
18- ر.ک: همان.
19- ر.ک: آیت الله معرفت،
منبع:فرياد حق