ام كلثوم در سال ششم هجری به دنیا آمد و او را زینب صغری می گویند[۱]. ام كلثوم در سال ۶۱ هجری قمری به كربلا آمد و در كربلا، روز عاشورا اسیر شد. او در مدت اسیری، بارها سخنرانی كرد و در آن سخنرانیها به افشاگری حكومت امویان پرداخت. در كوفه پس از سخنرانی او، همه ی مردم گریستند و حتی زنانِ حاضر در آن اجتماع، موهایِ سر خود را پریشان كردند، خاك بر سر ریختند و سیلی به صورت زدند[۲]
مرحوم مفید در الارشاد، اولاد فرزندان علی(ع) را ۲۶ نفر ذكر كرده است، از جمله: حسن (ع) و حسین (ع) و زینب كبری و زینب صغری ـ كه كنیه او امّ كلثوم بود. و مادر این چهار فرزند حضرت فاطمهء زهرا(س) دخت رسول گرامی اسلام (ص) بود.[۳]
همچنین مقرم در مقتلش می نویسد: وقتی اسب امام حسین(ع) به خیمه ها آمد، ام ّكلثوم فریاد زد: ای وای یا رسول الله، ای وای پدرم، ای جعفر، ای حمزه ! این حسین است كه در بیابان افتاده است.[۴]
و خطبه ام کلثوم در کوفه در منابع بیان شده است.[۵]
بنابراین جناب ام کلثوم نیز نقش پررنگی در عاشورا و دوران اسارت داشته است و منابع تاریخی ماجراها را نقل کرده اند و گهگاه در مراسمات مرتبط به عاشورا، از ایشان نیز یاد می شود.
اما باید توجه داشت که نقش جناب ام کلثوم مثلا به اندازه نقش حضرت زینب (س) نبوده است که خطبه های آتشینی در كوفه[۶] و شام[۷] ایراد کرد و سرپرستی کاروان اسرا را به عهده داشت. و طبیعی است که مثلا ذکر حضرت زینب (س) نسبت به ذکر جناب ام کلثوم بیشتر باشد.
به هر حال ایشان نیز در کربلا نقش آفرینی کرده اند و مطالب به تفصیل در منابع بیان شده است و در بعضی مجالس از ایشان نیز یاد می شود.
[۱]. منتهی الامال، ج ۱، ص ۳۵۱، چاپ هجرت.
[۲]. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۱۲.
[۳]. شیخ مفید، الارشاد، ج ۱ ص ۳۵۵.
[۴]. عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسین، ص ۳۹۵.
[۵]. همان، ص ۴۱۰.
[۶]. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۰۸، ۱۰۹.
[۷]. مقتل الحسین، مقدم، ص ۴۶۴.