سیره مسلمانان در طول سالها تا روزى كه وهابیان بر حرمین شریفین مسلط شدند
بر این بود كه گنبد و بارگاه پیامبران و اولیاى الهى و وابستگان آنها را
تعمیر و مرمت كنند و یا روى قبور آنان گنبد و سایهبانى بسازند . ما در ذیل
چند متن تاریخی حاکی از این مساله را نقل می کنیم:
۱- مسعودى در كتاب خود قبور امامان را در قبرستان بقیع چنین توصیف مى
كند: روى قبر آنان سنگى است كه بر آن نوشته شده است: به نام خداى رحمن و
رحیم، سپاس خداى را كه امتها را نابود و مردگان را زنده مى كند. این قبر
فاطمه بنت پیامبر، سرور زنان جهان، و قبر حسن بن على بن ابى طالب و قبر
على بن الحسین بن على بن ابى طالب و قبر محمد بن على و قبر جعفر بن محمد
است[۱] مسعودى از مورخان قرن چهارم است. سلفى هاى متعصب، این قرن و
قرنهاى پیش از آن را به عنوان بهترین قرون تاریخ اسلام یاد مى كنند و
اعمال رایج در میان مسلمانان آن زمان را نشانه مشروعیت آنها مى دانند.
متأسفانه این سنگ بزرگ كه مسعودى از آن یاد كرده است، در اثر سلطه وهابیان،
زیر خروارها خاك پنهان گشته است.
۲- ابن جبیر (جهانگردان
معروف قرن ششم)، مشاهد انبیا و صالحان و ائمه اهل بیت علیهم السلام را در
مصر، مكه معظمه، مدینه منوره، عراق و شام مشاهده كرده و خصوصیات هریك را در
سفرنامه خود به تفصیل آورده است. از آنچه كه وى در سفرنامه مشهور خود نقل
مىكند به دست مى آید كه: تاریخ ساختن بناهاى عظیم بر قبر امامان و اولیا
و شهیدان، به عصر صحابه و تابعان بازمى گردد و در آن روزگار، مسلمانان به
انگیزه اظهار ارادت و مودت به رهبران و بزرگان دینى، دست به ساختن قبه و
بارگاه زده اند و احدى از صحابه و تابعان نیز این عمل را با اصل توحید
مغایر نشمرده است. ما گزیده اى از گزارش وى درباره آثار و ابنیه اسلامى را
در زیر مى آوریم.
وى مى گوید: از مشاهد عظیم در قاهره، رأس
الحسین است. محل دفن سر آن حضرت، با ضریحى از نقره پوشانده شده و بناى
عظیمى كه زبان از وصف، و خرد از درك آن عاجز است بر روى آن قرار دارد و بر
دیوارِ مقام، سنگ بسیار شفاف و برّاقى است كه بهسان آیینه هاى هندى حالت
صیقلى دارد و تصویر اشیایى را كه در برابر آن قرار گیرد نشان مى دهد. من
زائران رأس الحسین را مشاهده كردم. آنان با ازدحام عجیبى رو به قبر آورده
چشم بر آن مى دوختند و پیوسته با پارچه روى ضریح تبرك مى كردند.
«ابن
جبیر» از محلى به نام «قرافه» در مصر یاد كرده و آن را از عجایب جهان مى
شمارد. به گفته او بسیارى از پیامبران و نزدیكان پیامبر و صحابه و تابعان و
عالمان و زاهدان را در آن جا به خاك سپرده اند. فرزند «صالح» پیامبر و
«روبیل» فرزند یعقوب بن اسحاق و آسیه- همسر فرعون- در آن جا مدفون اند و
از خاندان رسالت نیز قبر دو تن از فرزندان جعفر بن محمد الصادق علیه السلام
... و نیز قبر قاسم بن محمد بن جعفر الصادق و قبر فرزندش، عبداللَّه بن
قاسم و فرزند او، یحیى بن قاسم و همچنین مزار على بن عبداللَّه بن قاسم و
برادر وى، یحیى ابن عبداللَّه در آن جاست.
ابن جبیر از آرامگاه
صحابه و تابعان و نیز امام شافعى و عظمت حرم او و وسعت مكانش سخن مى گوید و
یادآور مى شود كه صلاح الدین ایّوبى هزینه برپایى مراسم در حرم شافعى را
مى پردازد. نیز وى از وجود ابنیه اى در مكه و قبه هایى بر فراز قبور
خبر مى دهد كه ذكر آن به طول مى انجامد: مانند مولد النبى صلى الله علیه و
آله، مولد الزهرا علیها السلام و دارالخیزران (محل عبادت سرّى پیامبر صلى
الله علیه و آله). و نیز از مشاهد رفیع صحابه و تابعان مدینه نام برده و در
ضمن آن به روضه عباس و حسن بن على اشاره مى كند كه بناى مرتفعى دارند و
سپس به ذكر خصوصیات ضریح آنها مى پردازد. و ...[۲]
محمد
بن محمود معروف به «ابن النّجّار» (۶۴۳- ۵۷۸ ه. ق). ، جهانگرد معروف
مسلمان در كتاب «اخبار مدینة الرسول» مى نویسد: گنبد بسیار بلندى كه از
قدمت خاصى برخوردار است در اولِ بقیع موجود است كه دو در دارد. هر روز یكى
از آنها براى زیارت باز مى شود.
۴- ابن حجاج بغدادى (۳۹۲- ۲۶۲ ه.
ق). از شعراى بزرگ عراق مى باشد كه در قصیدهاى به مدح امیرمؤمنان علیه
السلام پرداخته و در حرم آن حضرت در محضر جمعى ایراد كرده است. در آغاز
قصیده مى گوید:
یا صاحب القبّة البیضاء فى النجف من زار قبرك و استشفى لدیك شُفِى
«اى صاحب گنبد سپید و روشن در سرزمین نجف! هركس قبر تو را زیارت كند و نزد تو (از خدا) شفا بطلبد خدا او را شفا خواهد داد»
این بیت حاكى از آن است كه در اواخر قرن چهارم، قبر امیر مؤمنان علیه السلام داراى قبّه و بارگاهى بوده است.
[۱]. مسعودى، مروج الذهب، ج ۲، ص ۲۸۸.
[۲]. رک : سفرنامه ابن جبیر.
*برگرفته از پاسدارى از مرقد پیامبران و امامان، آیت الله سبحانی، ص۴۳ تا 48