همان گونه که تولد حضرت موسی(علیه السلام) به حکمت و قدرت الهی مخفیانه بود و هیچ
اثرشناسی به حمل مادر آن حضرت پی نبرد، جاسوسان و قابله‌‌هایی که مأمور
مادر امام زمان(عج) بودند نیز به حمل ایشان آگاه نشدند.
یکی از سؤالات درباره امام زمان (عج) این است که وضعیت سیاسی و اجتماعی هنگام ولادت حضرت مهدی (عج) چگونه بود؟
مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم، در یادداشتی این مسأله را بررسی کرده است.
سال ولادت امام زمان (عج) بنابر نقل اکثر مورخین معتبر و محدثین شیعه و غیر شیعه نیمه شعبان سال 255 (هـ . ق) می‌باشد.
سال ولادت امام زمان (عج) بنابر نقل اکثر مورخین معتبر و محدثین شیعه و غیر شیعه نیمه شعبان سال 255 (هـ . ق) می‌باشد.(1)
در آن روزگار سامرا پایتخت حکومت عباسی بود و امام حسن عسکری ـ علیه‌السّلام ـ تحت نظارت و مراقبت شدید قرار داشت.
امام ـ علیه‌السّلام ـ در این موقعیت علاوه بر آنکه مسئولیت عام امامت و
رهبری جامعه اسلامی به ویژه شیعیان را بر عهده داشت وظیفه سنگین و مهم‌تر
دیگری را نیز عهده دار بود و آن زمینه سازی و مهیا ساختن جامعه اسلامی برای
تولد جانشین پس از خود یعنی فرزندش حضرت مهدی ـ علیه‌السّلام ـ بود البته
این امر خطیر باید به صورتی انجام می‌پذیرفت که نه تنها حکومت عباسی از آن
مطلع نشود بلکه دیگران نیز ولو از بستگان امام باشند نباید از آن آگاه
گردند چه اینکه اطلاع یافتن از ولادت مساوی یا به خطر افتادن جان امام مهدی
ـ علیه‌السّلام ـ بود.
این همه در حالی بود که حکومت از بشارت به تولد چنین فرزندی از امام عسکری
ـ علیه‌السّلام ـ از سالیان قبل اطلاع یافته بود لذا تمام حرکات و سکنات
امام عسکری ـ علیه‌السّلام ـ و خانواده و اطرافیان او را زیر نظر داشت به
همین جهت گام اصلی را در این جهت برداشت و ابتداءَ امام ـ علیه‌السّلام ـ
را به زندان و محاصره افکند و سپس با جاسوسان بسیاری بیت و خانواده امام را
کنترل می‌کرد.
به هر حال امام مهدی ـ علیه‌السّلام ـ در روزگاری پا به عرصه وجود نهاد که
وضعیت سیاسی و اجتماعی بسیار تاریک بود و ترس و بیم سایه گستر بود ظلم و
جور همه جا را فرا گرفته آشوب‌ها فراگیر بوده و شورش‌های داخلی همه جا به
چشم می‌خورد و تمام این‌ها را می‌توان ناشی از علت‌های زیر دانست:
الف. تسلط ترک‌ها بر اوضاع حکومت و خود سری آنها در تمام شئون سیاسی حکومت
در حالی که هیچ آگاهی از سیاست و اداره مملکت نداشتند. (2)
ب. نادانی و بی‌خبری سلاطین عباسی و فرو رفتن آنها در شهوت‌رانی‌ها ولخرجی‌ها و بی‌اعتنایی به تمام شؤون زندگی رعیت. (3)
به عنوان نمونه در تاریخ آمده است هزینه مخارج جشن ختنه‌کنان عبدالله معتز
پسر متوکل بالغ بر 86 میلیون درهم شده بود و یا متوکل هنگامی که قصر
«جعفری» خود را تمام کرد مطربان و دلقکان را فراخواند و پس از انجام کارشان
به آنها دو میلیون درهم داد. (4)
برخی از آثار وضعیت یاد شده عبارتند از:
1. شکنجه علویان به بدترین وضع جسمی (5) و به تنگنا قرار دادن در مسائل
مالی و اقتصادی مثلاً در تاریخ این دوره آمده است که حاکمان عباسی از جمله
متوکل به ساکنین حجاز دستور داد تا هیچ گونه ارتباطی با علویان بر قرار
نسازند و آن ها را از نظر مالی حمایت نکنند و از حداقل احتیاجات محروم
بمانند. (6)
2. ظلم و جور وزراء (7)
3. نهضت‌های داخلی (8)
4. نهضت زنگیان (9)
5. خشونت در جمع آوری مالیات و سوء استفاده عباسیان از اموال دولتی در سال
254 (هـ . ق) شورش جدّی در جنوب عراق صورت گرفت که مدت چهارده سال خطری
برای دستگاه خلافت به شمار می‌رفت.
این شورش نتیجه دشواری‌های اجتماعی خاصی بود که تا آن زمان به آنها توجه
نشده بود رهبر این شورش را فردی به نام علی که مدعی بود از اخلاف علی ـ
علیه‌السّلام ـ است بر عهده داشت و مشکلات فراوانی را به وجود آورد افرادی
که در این شورش دست داشته گروه زیادی از بردگان سیاه بومی آفریقا بودند که
در جنوب عراق به کشاورزی اشتغال داشتند و چون در اوضاع و احوال بسیار بدی
می‌زیستند دست به شورشی زدند و این قیام به قیام صاحب زنج شهرت یافت. (10)
علاوه بر این قبیل آشوب‌ها که حاکی از ستمگری و ظلم حاکمان عباسی بود فساد
دستگاه حکومت نیز وضعیتی را برای جامعه اسلامی به وجود آورده بود که قابل
تحمل نبود.
جرجی زیدان با بررسی اوضاع این دوران درباره فساد عباسیان می‌نویسد: «فساد
دستگاه عباسیان را فرا گرفته بود وزیران و سرداران برای کسب نفوذ و قدرت و
مال با هم مبارزه داشتند و در عین حال از هر راهی که می توانستند پول به
دست می‌آرودند و ذخیره روز مبادا می‌کردند.» (11)
امام حسن عسکری ـ علیه‌السّلام ـ نیز اوضاع خطیر سیاسی ـ اجتماعی حاکم در این عصر را در قالب دعا ترسیم کرده که خلاصه آن چنین است:
1. گسترش فتنه‌های وحشتناک میان مسلمانان.
2. خواری و پستی آنان.
3. فرمانروایی جنایت‌کاران و فرومایه‌گان، که نتایج و آثار این سیاست را در بارزترین نمونه های آن در امور زیر می‌توان دید:
الف. تعطیلی احکام خداوند.
ب. تبدیل بیت المال به اموال شخصی حکام و کارگزاران.
ج. صرف بیت المال در راه های باطل.
د. واگذاری مناصب دولتی به اصل ذمّه.
هـ. ولایت فاسقان و فاجران بر مردم مسلمان. (12)
کیفیت ولادت امام زمان(عج) چگونه بود
محل آغاز امامت و عبادت امام زمان(عج)، این سرداب هم‌اکنون در ضلع شمال غربی حرم امامین عسکریین(علیهم السلام) قرار دارد
امام زمان ـ عجّل الله تعالی فرجه الشریف ـ در سال 255 هجری شمسی در شهر سامرّا، در شرائط خاص به دنیا آمد.
شرایطی که مورخان، آن را شبیه شرایط به دنیا آمدن حضرت موسی ـ علیه‌السّلام ـ در زمان فرعون خوانده‌اند.
همان گونه که تولد حضرت موسی ـ علیه‌السّلام ـ به حکمت و قدرت الهی
مخفیانه بود و هیچ اثر شناسی به حمل مادر آن حضرت پی نبرد، جاسوسان و
قابله‌‌هایی که مأمور مادر امام زمان ـ عجّل الله تعالی فرجه الشریف ـ
بودند، نیز به حمل امام زمان ـ عجّل الله تعالی فرجه الشریف ـ آگاه نشدند و
آن حضرت به حکمت و تدبیر خداوند، در سحرگاه نیمه شعبان 255 به قدوم مبارک
خود جهان را نورانی کرد.
ماجرای تولد امام زمان به نقل از شیخ صدوق
شیخ صدوق (ره) با سند خود از حکیمه خاتون، (دخت حضرت جواد ـ علیه‌السّلام
ـ خواهر امام هادی ـ علیه‌السّلام ـ و عمّه امام حسن عسکری ـ
علیه‌السّلام) چنین آورده است که حکیمه خاتون میگوید:
ابو محمد حسن بن علی ـ علیه‌السّلام ـ (امام عسکری علیه‌السّلام ) مرا
نزد خود خواند و فرمود: عمّه جان امشب نزد ما افطار نما. چرا که امشب نیمه
شعبان است و خداوند تبارک و تعالی در امشب حجت را آشکار خواهد فرمود، او
حجت خدا در زمین خواهد بود.
حکیمه میگوید، عرض کردم: مادر او کیست؟ حضرت عسکری ـ علیه‌السّلام ـ فرمود: نرجس.
عرض کردم: فدایت شوم در او نشانی نیست، (آثار حمل در او دیده نمی‌شود)
حضرت فرمودند: مطلب همان است که به شما گفتم.
حکیمه میگوید به آن‌‌جا رفتم، سلام دادم، نرجس خاتون آمد، در حالی که
کفشم را از پایم بیرون می‌آورد، اینگونه از من احوال پرسی کرد که ای بانوی
من و بانوی خانواده، حالتان چطور است؟ من به وی گفتم: تو بانوی من و بانوی
خانواده هستی، از این سخن شگفت زده شد و گفت عمّه جان این چه سخنی بود که
فرمودی؟
حکیمه خاتون گوید: به وی گفتم: دختر جانم، خدای تعالی به تو امشب پسری
عنایت خواهد فرمود، که در دنیا و آخرت سیّد و سرور خواهد بود.
نرجس خاتون شرمگین نشست. وقتی از نماز عشا فارغ شدم، افطار نمودم و بستر خوابم را آماده کرده خوابیدم.
نیمه شب برای نماز شب برخواستم، وقتی از نماز شب فارغ شدم، دیدم نرجس
خاتون هنوز خواب است، و هیچ اثری در او نیست. دراز کشیدم و خوابیدم، سپس او
برخاست نماز شب گذارد، در این حال به شک و تردید افتادم که حضرت عسکری ـ
علیه‌السّلام ـ از اطاقش صدا فرمودند: عمّه جان عجله مکن که امر نزدیک است.
بعد از آن، نرجس خاتون، نماز شب را تمام کرده و در نماز «وِتر» بود که نمازش را قطع کرد، و با ناله از اطاق بیرون رفت.
چون برگشت به وی گفتم: آیا آنچه به تو گفتم، چیزی احساس می‌کنی؟ فرمود: آری عمّه جان امر بزرگی را می‌یابم و احساس می‌کنم.
به وی گفتم: با توکل به خدا مطمئن و آرام باش. شبهه‌ای به خود راه مده، انشاء الله هیچ بیمی نیست.
همانند یک قابله در کنار او نشستم. آنگاه دستم را گرفت و فشرد و ناله کرد و یک کلمه شهادت را بر زبان جاری ساخت.
در آن هنگام حضرت عسکری ـ علیه‌السّلام ـ صدا زد که بر وی «انا انزلناه
فی لیلة القدر» بخوان به امر حضرت عمل کردم. در این هنگام لحظه‌ای بین من و
نرجس خاتون همانند اینکه پرده‌ای افتاد او را ندیدم، حالتی به من دست داد،
فریاد زنان به اطاق حضرت عسکری ـ علیه‌السّلام ـ رفتم.
حضرت فرمود: عمّه جان بر گرد که او را در جای خودش می‌یابی، برگشتم، طولی
نکشید که پرده بین من و او برداشته شد، دیدم که آن چنان نورانیتی در او
هویدا است که چشمان مرا خیره ساخت. آن گاه ولی خدا را دیدم که بر بازوی
راست او نوشته شده «جاء الحق و زهق الباطل انّ الباطل کان زهوقا». (13)
آنرا در دامنم گذاشتم در حالی که پاک و پاکیزه بود. حضرت عسکری ـ
علیه‌السّلام ـ فرمود: ای عمّه فرزندم را نزد من بیاور، من ایشان را نزد
حضرت عسکری ـ علیه‌السّلام ـ بردم، حضرت دست بر تمام بدن او کشید، حضرت
فرمود: ای فرزندم به اذن خدا سخن بگو ای حجت خدا ای بازمانده انبیا و خاتم
اوصیا، آن فرزند نورانی لب به سخن گشود ابتدا شهادتین بر زبان جاری نمود و
سپس اسامی تمام ائمه اطهار ـ علیهم‌السّلام ـ را تا پدرش گفت و درود
فرستاد. (14)
کسانی که از راز تولد امام زمان باخبر شدند
اما کسانی که از این راز با خبر بودند تا وجود مبارک آن حضرت را به عنوان
امام و حجت الهی به دیگران معرفی کنند، علاوه بر حکیمه خاتون، عثمان بن
سعید، یکی از اصحاب خاص امام عسکری ـ علیه‌السّلام ـ و نایب آن حضرت است که
بعد از آن حضرت، نایب اول امام زمان ـ عجّل الله تعالی فرجه الشریف ـ شد.
فردای آن شب، که ولادت امام زمان ـ عجّل الله تعالی فرجه الشریف ـ
مخفیانه واقع شد، امام عسکری ـ علیه‌السّلام ـ برای فرزندش عقیقه می‌کند و
تنها کسی که اول بار از آن آگاهی پیدا می‌کند عثمان بن سعید است.
او به دستور امام عسکری ـ علیه‌السّلام ـ مأمور به خرید نان و ده هزار
رطل گوشت می‌شود و آن را در میان بنی هاشم تقسیم می‌کند. و هم چنین، امام
عسکری ـ علیه‌السّلام ـ در جمعی از اصحاب خاص‌‌شان که از جمله، احمد بن
اسحاق بود، فرزندش را به عنوان حجت الهی معرفی می‌کند. (15)
بنابراین، ولادت امام زمان ـ عجّل الله تعالی فرجه الشریف ـ که در یک
فضای ظلمانی، به حکمت الهی، مخفیانه در شب نیمه شعبان 255 در خانه امام حسن
عسکری ـ علیه‌السّلام ـ در شهر سامّرا به وقوع پیوست.
پاورقی
1. شیخ مفید، الارشاد، قم، آل البیت، 1413ق، ج 2، ص 339. محمد بن یعقوب کلینی، کافی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق. ج 1، ص 514.
2. ر.ک: مسعودی، مروج الذهب، بیروت، دارالمعرفه، 1403ق، ج 4، ص 145. باقر،
شریف قرشی، زندگانی امام حسن عسکری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول،
1371، ص 288.
3. جاحظ، البیان و التبیین، ج 3، ص 370 ـ 371.
4. ر.ک: پور سید آقایی، مسعود و همکاران، تاریخ عصر غیبت، قم، انتشارات
حضور، چاپ دوم، 1383، ص89ـ91 به نقل از: العصر العباسی الثانی، دکتر شوقی
ضعیف، ص 67 ـ 69.
5. مسعودی، همان، ج 4، ص 180، ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص 395.
6. جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت، قم، انتشارات حضور، چاپ دوم، 1383، ص 133.
7. ر.ک، شریف قرشی، باقر، تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری(ع)، مشهد، آستان قدس رضوی، 1371، ص 258.
8. ابن اثیر، الکامل، بیروت، دار صادر، 1385، ج 5، ص 314 ـ 316.
9. جمعی از نویسندگان، تاریخ اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1381، ص 87.
10. ر.ک: تاریخ اسلام، ص 187 ـ 188، الکامل، ج 7، ص 205 به بعد.
11. تاریخ التمدن الاسلامی، بیروت، دار مکتبة الحیاة، ج 4، ص 461.
12. سید ابن طاووس، مجمع الدعوات، قم،منشورات دارالذخائه، چاپ اول، 1411 هـ، ص 63 ـ 67.
13. شیخ صدوق، کمال الدین، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1405 ق، ج 2، ص 425 به بعد.
14. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج 51، ص 13 ـ 28.
15. غفار زاده، علی، پژوهش پیرامون زندگانی نوّاب خاص امام زمان(عج)، قم، انتشارات نبوغ، 1375، ص 114 و 115.
منبع: فارس