يكى از آن چهار روزي است كه در
تمام سال به فضيلت روزه ممتاز است روز
بيست و پنجم ذي‌القعده روز دحوالارض است
در هر
سال، چهار روز عظیم القدر جلیل المنزله است که نزد اللّه تعالی، اعزّ و
اکرم ایّام سال، آن چهار روز است و آن روزها را در اصطلاح شرع شریف، ایّام
اربعه می گویند….
همچنین این روز به عنوان روز قیام امام زمان مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه) نیز معرفی شده
است.
روز
بيست و پنجم ذي‌القعده روز دحوالارض است و يكى از آن چهار روزي است كه در
تمام سال به فضيلت روزه ممتاز است. میرداماد در رساله أربعة أیّام، اعمالی
را که در تعظیم و تکریم «ایام اربعه» در روایات آمده است، جمع آوری کرده
است. وی در فصل اول، در بیان ایام اربعه می نویسد: بباید دانستن که در هر
سال، چهار روز عظیم القدر جلیل المنزله است که نزد اللّه تعالی، اعزّ و
اکرم ایّام سال، آن چهار روز است و آن روزها را در اصطلاح شرع شریف، ایّام
اربعه می گویند….
یکی
از ایام اربعه، یوم دحو الأرض است و آن روز بیست و پنجم ماه ذی القعدة
الحرام است. دوم، یوم الغدیر است و آن هجدهم ماه ذی الحجة الحرام است….
سوم، یوم المولود است که روز ولادت کریم شریف خاتم الانبیاء و سیّد
المرسلین ـ صلوات اللّه علیه و آله الفائزین ـ بوده و آن روز هفدهم ماه
ربیع الاول است. چهارم، یوم المبعث است که اول بعثت خاتم الانبیاء… در این
روز بوده است و به جنّ و انس از برای اکمال دین و اتمام شریعت مبعوث شده
است و آن روز بیست و هفتم ماه رجب المرجب است. این چهار روز در فضل و
منزلت، پنجم ندارد.
دحوالارض
یعنی گسترش یافتن زمین، در شب این روز نیز بر اساس روایتی از امام هشتم
علیه السلام حضرت ابراهیم و حضرت عیسی علیهما السلام به دنیا آمده اند.
همچنین این روز به عنوان روز قیام امام زمان مهدی موعود (عج) نیز معرفی شده
است.
معنای دحوالارض
«دَحو»
به معنای گسترش است و بعضی نیز آن را به معنای تکان دادن چیزی از محلِ
اصلی اش تفسیر کرده اند. منظور از دحوالارض (گسترده شدن زمین) این است که
در آغاز، تمام سطح زمین را آب های حاصل از باران های سیلابیِ نخستین
فراگرفته بود. این آب ها، به تدریج در گودال های زمین جای گرفتند و خشکی ها
از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده تر شدند. از طرف دیگر، زمین در
آغاز به صورت پستی ها و بلندی ها یا شیب های تند و غیرقابل سکونت بود.
بعدها باران های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره ها
گستردند. اندک اندک زمین هایِ مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت
و زرع به وجود آمد. مجموع این گسترده شدن، دَحو الارض نام گذاری می شود.
دحوالارض روزیست که زمینها از زیر خانه خدا کشیده شده و پهن
گردیده است چون اول جایى که از زمین خلق شد، موضع خانه کعبه بود و لذا کعبه
را أُمُّ القُرى مى گویند.(وقایع الایام، صفحه 101)
«دحو الارض»
نیز از آن‌گونه نسیم‌هایی است، که سالی تنها یک‌بار می‌وزد. تکرار دوباره
این نسیم روح‌بخش برای آنان‌که جان خویش را از عطر آن آکنده نساختند،
نامعلوم است. پس این فرصت طلایی را دریابیم؛ که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:
«اِنَّ
لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نََفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ
اَن یصیبَکُمْ نَفْحَةٌ مِنْها فَلا تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً؛ همانا در
طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی پروردگارتان می‌وزد. هان! خود را در معرض
آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما
دور ماند». [سیوطی، جامع الصغیر، ج ۱، ص ۹۵]
پس با این همه
اوصاف ارزش این روز بس زیاد است لذا با توجه به توصیه های معصومین، با در
نظر داشتن این روز و در صورت توانایی انجام اعمال آن خود را در جایگاه
افرادی قرار دهیم که راه صد ساله را یک شبه می پیمایند.
زیرا :
از
امیر مومنان حضرت علی(علیه السلام) روایت است که فرمودند: «نخستین رحمتی که از آسمان
به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روز دحوالارض بوده
است. و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش
عبادت صد‌ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله‌ای که روز‌های آن را به روزه و
شب‌های آن را به عبادت گذرانیده است. و هر جماعتی که در این روز گِرد هم
آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته‌های
آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل
می‌شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر
مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت».[مراقبات، صص ۱۸۶ و ۱۸۷]
برای
اهل مراقبت و سیر وسلوک ، طاعت وعبادت در این شب اهمیت ویژه ای دارد زیرا
نسبت به دیگر ایام مشهور مورد توجه عامه مردم نیست و آنها کمتر در این ایام
به طاعت خدا مشغول می گردند ، لذا دحوالارض می تواند از ایام ممتاز سال
باشد زیرا توجه در زمان غفلت عموم از مراقبات مهم باعث سرعت اجابت است
واعمال نزد حضرت حق بزرگتر وبه قبول نزدیکتر و اجر بیشتری دارد.
برنامه های معنوی و اعمال مخصوص شب و روز دحو الارض
زمین،
گاهواره زندگی انسان و تمام موجوداتِ زنده است، که با تمام کوه ها،
دریاها، درّه ها، جنگل ها، چشمه ها، رودخانه ها، معادن و منابع گران بهایش،
نشانه ای از نشانه های آفریدگار به شمار می آید که آن را گسترانیده است.
آیت الله میرزاجواد آقاملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» خود آورده است:
«کار مهم در ماه ذی القعده، آگاهی از نعمتهایی است که خداوند در روز
«دحوالارض»، به بشر ارزانی داشته است، چرا که آگاهی از نعمت و کم و کیف آن،
اولین مرتبه شکر است و یکی از نعمتهای بسیار بزرگ خداوند در این روز به
بشر این است که خداوند متعال کعبه را خانه خود قرار داد و اجازه داد که
مردم، آن را زیارت کنند و با پاداش و رضایت فراوانی این عمل را از آنان می
پذیرد و این نهایت لطف و مهربانی و کرم است.»
از
آنجا که روز دحو الارض روز بسیار مبارکی می باشد آداب و اعمال ویژه ای نیز
برای آن ذکر شده است که برخی از آنها به شرح زیر می باشد:
* روزه
روز دحوالارض
از چهار روزی است که در تمام سال به فضیلت روزه گرفتن، ممتاز است و در
روایتی آمده است که روزهاش مثل روزه هفتاد سال است ؛ و در روایت دیگر
کفاره هفتاد سال است و هر که این روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت بسر
آورد از برای او عبادت صد سال نوشته شود؛ و هر چه در میان آسمان و زمین
وجود دارد برای کسی که در این روز روزهدار باشد استغفار می‌کنند. و این
روزی است که رحمت خدا در آن منتشر گردیده و از برای عبادت و اجتماع به ذکر
خدا در این روز اجر بسیاری است.
در
روایتی از امیر مومنان (علیه السلام) نقل شده است که «اول رحمتی که از آسمان به زمین
نازل شد، در روز بیست و پنجم ذی القعده بوده است؛ بنابراین اگر کسی آن روز
را روزه بگیرد و آن شب را به عبادت بپردازد، پاداش عبادت یک صد سال را
دارد».
همچنین
فرموده‌اند: در آن روز اگر گروهی به ذکر خدا بپردازند، خداوند حاجتشان را
پیش از آنکه متفرق شوند برآورده سازد؛ خداوند در این روز هزار هزار رحمت
نازل می‌کند که قسمتی از آن شامل کسانی است که جمع گردند و به ذکر خدا
بپردازند و روزش را روزه بدارند و شب آن را عبادت کنند.
* نماز
مستحب
است در آغاز روز، هنگامی که آفتاب کمی بلند شد دو رکعت نماز به جا آورد و
در هر رکعت بعد از سوره حمد پنج مرتبه سوره و الشمس را بخواند و پس از سلام
نماز، بگوید:
لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ
هیچ جنبش و نیرویی نیست مگر به خدای بر‌تر بزرگ
و دعا کند و بگوید:
یَا
مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ
أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی
وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ
الْإِکْرَامِ.
ای
نادیدهگیرنده لغزش‌ها، لغزشم را نادیدهگیر، ای اجابت کننده دعا‌ها،
دعایم را اجابت کن، ای شنوای صدا‌ها، صدایم را بشنو و به من رحم کن و از
بدی‌هایم و آنچه نزد من است درگذر، ای صاحب بزرگی و بزرگواری.
* دعا
شیخ طوسی فرموده است: مستحب است در این روز، این دعا را بخوانند.
اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ
خدایا ای گستراننده کعبه و شکافنده دانه و برگیرنده سختی و برطرف کننده هر گرفتاری،
أَسْأَلُکَ
فِی هَذَا الْیَوْمِ مِنْ أَیَّامِکَ الَّتِی أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ
أَقْدَمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِینَ وَدِیعَةً وَ
إِلَیْکَ ذَرِیعَةً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِیعَةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی
مُحَمَّدٍ
از
تو میخواهم در این روز از روز‌هایت، که حقش را بزرگ گرداندی و سبقتش را
پیش انداختی و آن را نزد اهل ایمان، امانت و به سوی خود وسیله قرار دادی و
به رحمت گستردهات، که بر محمد درود فرستی،
عَبْدِکَ
الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْقَرِیبِ یَوْمَ التَّلاقِ فَاتِقِ کُلِّ
رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَی کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَطْهَارِ
الْهُدَاةِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلاةِ الْجَنَّةِ وَ
النَّارِ،
آن
بنده برگزیدهات در پیمان نزدیک، روز دیدار، شکافنده هر امر بسته و دعوت
کننده به حق و بر اهل بیت پاکش آن راهنمایان و روشنکنندگان راه حق،
ستونهای جبار و متولیان بهشت و دوزخ،
وَ
أَعْطِنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا مِنْ عَطَائِکَ الْمَخْزُونِ غَیْرَ
مَقْطُوعٍ وَ لا مَمْنُوعٍ [مَمْنُونٍ] تَجْمَعُ لَنَا بِهِ التَّوْبَةَ
وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ،
و عطا کن به ما از عطای در خزانهات که نه بریده شود و نه منع گردد، تا به وسیله آن توبه و بازگشت خوبی برای ما فراهم نمایی
یَا
خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ أَکْرَمَ مَرْجُوٍّ یَا کَفِیُّ یَا وَفِیُّ یَا مَنْ
لُطْفُهُ خَفِیٌّ اُلْطُفْ لِی بِلُطْفِکَ وَ أَسْعِدْنِی بِعَفْوِکَ وَ
أَیِّدْنِی بِنَصْرِکَ وَ لا تُنْسِنِی کَرِیمَ ذِکْرِکَ بِوُلاةِ أَمْرِکَ
وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ
ای
بهترین خوانده شده و کریمترین امید شده، ای کفایت کننده، ای وفادار، ای
آنکه لطفش پنهانی است، به لطفت به من لطف کن، و به عفوت خوشبختم نما و به
یاریات تأییدم فرما و از ذکر کریمانهات فراموشم مکن به حق متولیان امرت و
نگهبانان رازت
وَ
احْفَظْنِی مِنْ شَوَائِبِ الدَّهْرِ إِلَی یَوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ
وَ أَشْهِدْنِی أَوْلِیَاءَکَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِی وَ حُلُولِ رَمْسِی
وَ انْقِطَاعِ عَمَلِی وَ انْقِضَاءِ أَجَلِی
و
از گرفتاریهای روزگار تا روز قیامت و برانگیختهشدن حفظم کن هنگام بیرون
آمدن جانم و فرو رفتن در قبرم و تمام شدن کارم و سپری شدن عمرم، اولیایت را
به بالینم حاضر کن،
اللَّهُمَّ
وَ اذْکُرْنِی عَلَی طُولِ الْبِلَی إِذَا حَلَلْتُ بَیْنَ أَطْبَاقِ
الثَّرَی وَ نَسِیَنِیَ النَّاسُونَ مِنَ الْوَرَی وَ أَحْلِلْنِی دَارَ
الْمُقَامَةِ وَ بَوِّئْنِی مَنْزِلَ الْکَرَامَةِ
خدایا
یادم کن، بر طول پوسیدگی، زمانیکه در میان تودههای خاک فرود آیم و
فراموشکنندگان از مردم فراموشم کنند و در خانه اقامت فرودم آر و در منزل
کرامت جایم ده،
وَ
اجْعَلْنِی مِنْ مُرَافِقِی أَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ اجْتِبَائِکَ وَ
اصْطِفَائِکَ وَ بَارِکْ لِی فِی لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْعَمَلِ
قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِیئا مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ
و
از دوستان اولیایت و برگزیدگان و خالصان درگاهت قرارم ده و دیدارت را بر
من مبارک گردان و پیش از فرا رسیدن پایان عمرم حسن عمل روزیام فرما،
درحالیکه پاک از لغزش‌ها و گفتار بیپایه و منطق تباه باشم.
اللَّهُمَّ
وَ أَوْرِدْنِی حَوْضَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ
آلِهِ وَ اسْقِنِی مِنْهُ مَشْرَبا رَوِیّا سَائِغا هَنِیئا لا أَظْمَأُ
بَعْدَهُ وَ لا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ وَ لا عَنْهُ أُذَادُ وَ اجْعَلْهُ لِی
خَیْرَ زَادٍ وَ أَوْفَی مِیعَادٍ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ،
خدایا
مرا به حوض پیامبرت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) وارد کن و از آن به
من بنوشان، نوشاندنی سیراب کننده، روان و گوارا، که پس از آن هرگز تشنه
نشوم و از ورود به آن طرد نگردم و از آن منع نشوم و آن را قرار ده برایم
بهترین توشه و کامل‌ترین وعدهگاه، روزی که گواهان بپا میخیزند،
اللَّهُمَّ
وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ
[لِحُقُوقِ] أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللَّهُمَّ وَ اقْصِمْ
دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ
مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ
مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ.
خدایا
لعنت کن گردنکشان گذشته و آینده را، هم آنان‌که حقوق اولیایت را به ناحق
به خود اختصاص دادند، خدایا پایههایشان را بشکن و پیروان و عمالشان را
نابود ساز، زمینههای هلاکتشان را به زودی فراهم فرما و کشور‌هایشان را از
دستشان بگیر و راه‌هایشان را بر آنان تنگ کن و بر آنان‌که با آنان سهیم و
شریکند لعنت فرست،
اللَّهُمَّ
وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ
أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِرا وَ
بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا
خدایا
در فرج دوستانت شتاب کن و حقوق تاراج رفته آنان را به آنان بازگردان و
قائم آنان را به حق، آشکار کن و او را یاریرسان دینت بدار و درباره
دشمنانت فرمانده به فرمانت قرار ده،
اللَّهُمَّ
احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ
الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ
یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ جَدِیدا غَضّا وَ یَمْحَضَ
الْحَقَّ مَحْضا وَ یَرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا،
خدایا
همواره فرشتگان پیروزی را گرداگرد او بدار و به آن دستوری که در شب قدر به
او القا کردی، او را انتقامگیرنده خویش قرار ده، تا جاییکه خشنود شوی و
دینت به وسیله او و به دست او به گونهای نو و تازه بازگردد و حق به طور
کامل ناب شود و باطل به صورت همه جانبه به دور افکنده شود،
اللَّهُمَّ
صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ
أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّی نَکُونَ فِی زَمَانِهِ
مِنْ أَعْوَانِهِ،
خدایا
بر او و همه پدرانش درود فرست و ما را از همنشینان و خاندانش قرار بده و
در زمان بازگشتش ما را برانگیز، تا در دوران او در شمار یارانش باشیم
اللَّهُمَّ
أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَیْهِ
[عَلَی مُحَمَّدٍ] وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ
[عَلَیْهِمْ] وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.
خدایا
درک قیامش را روزی ما کن و در روزگارش ما را حاضر کن و بر او درود فرست و
سلام او را به ما باز رسان، درود و رحمت خدا و برکاتش بر او باد.
*ذکــر خداوند
معنای
ذکر، فقط گفتن الفاظ و اوراد و نام‌های خداوند نیست. بهترین نوع ذکر خدا،
به یاد خدا بودن و او را بر اعمال و گفتار و کردار خویش ناظردانستن است.
*زیارت امام رضا (علیه السلام)
زیارت حضرت امام رضا (علیه السلام) که مرحوم میرداماد (ره) در رساله اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحو الارض آن را از افضل اعمال مستحبه دانسته است.
*غسل
انجام غسل مستحبی به نیت روز دحوالارض
*شب زنده داری
احیا و شب زنده داری که برابر با عبادت صد سال است.
در
پایان باید دانست که فرصت‌های معنوی در زندگی بشر، نعمت هایی هستند که جسم
و روح آنان را نوازش می دهد و موجبات شادمانی و آرامش را فراهم می
سازد. دحوالارض نیز از همین گونه است. پس قدر این فرصت طلایی را بدانیم که
رسول خدا فرمود : «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ
فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ اَن یصیبَکُمْ نَفْحَةٌ مِنْها فَلا
تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً» همانا در طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی
پروردگارتان می‌وزد. هان! خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین
نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور بماند.» (احیاء العلوم، ج 1، ص 134)
مشرق