اعمال روز دهم ذی الحجه (روز عید قربان)
روز عید قربان از اعیاد مهمّ اسلامى است.
این روز یادآور اخلاص و بندگى حضرت ابراهیم(علیه السلام)در برابر پروردگار
خویش است، آن جا که فرمان حق براى ذبح اسماعیل صادر شد، و ابراهیم آن بنده
فرمانبردار خداوند آماده اجراى این فرمان شد و اسماعیل را به قربانگاه برد و
کارد بر حلقومش نهاد، ولى ندایى رسید که اى ابراهیم از عهده این آزمون
الهى برآمدى! دست نگهدار که فرمانبردارى خویش را به درستى اثبات کرده اى.
جبرئیل همراه با «قوچى» فرود آمد و
ابراهیم آن را قربانى کرد، و سنّت قربانى در منا از آن روز برقرار شد، این
روز، روز عید و خوشحالى و سرور است. زیرا علاوه بر این که بنده اى مخلص از
آزمونى دشوار، سربلند بیرون آمد و بندگى خویش را در پیشگاه خداى بزرگ ثابت
کرد، گروه عظیمى از بندگان مخلص خدا به او تأسّى جسته، به زیارت خانه خدا
مى شتابند و مراسم منا و از جمله، قربانى را انجام مى دهند.
اعمال روز عید قربان:
براى عید قربان اعمالى چند نقل شده است:
1ـ غسل کردن است که به گفته مرحوم «علاّمه مجلسى»، غسل در آن روز سنّت مؤکّد است تا آن جا که بعضى از علما آن را واجب دانسته اند.(1)
2ـ نماز
عید قربان است و نحوه انجام آن، به همان کیفیّتى است که در نماز عید فطر
گفته شد، و نماز عید قربان در زمان غیبت امام(علیه السلام)مطابق مشهور
فقهاى عظام، سنّت مؤکّد است.(2) (خواه به صورت جماعت خوانده شود یا فرادى).
3ـ
مستحب است دعاهایى را که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده است
بخواند. به فرموده مرحوم «علاّمه مجلسى»، بهترین دعاها،دعاى چهل و هشتم
«صحیفه کامله سجّادیه» است که اوّلش این است: أللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَک و
اگر دعاى چهل و ششم را نیز بخواند بهتر است.(3)
4ـ خواندن دعاى ندبه در این روز و سایر اعیاد مستحبّ است.(4)
5ـ قربانى
کردن در این روز براى همه مستحبّ مؤکّد است و بسیار سفارش شده است، تا آن
جا که برخى از علما آن را بر کسانى که توانایى دارند واجب دانسته اند و
مستحب است بعد از نماز عید، کمى از گوشت آن بخورد.(5)
و نیز مستحبّ است هنگام قربانى این دعا را که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است بخواند:
وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَ الاَْرْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا
من روى خود را به سوى کسى کردم که آسمان ها و زمین را آفریده; من در ایمان خود خالصم و
مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتى وَ نُسُکى وَ مَحْیاىَ وَ مَماتى لِلّهِ رَبِّ
از مشرکان نیستم. نماز و قربانى و زندگى و مرگم براى خداوندى است که پروردگار
الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ، وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْکَ
جهانیان است. شریکى براى او نیست. من به این برنامه مأمور شدم و از مسلمانانم. خدایا از تو و
وَلَکَ، بِسْمِ اللّهِ وَاللّهُ اَکْبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّى.(6)
براى توست. به نام خدا و خداوند بزرگتر است. خدایا از من قبول فرما.
(البتّه اگر به نیّت چند نفر قربانىِ مستحب انجام شود، بگوید: اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّا)
بسیار مناسب است افراد توانگر، در این روز
قربانى نمایند و اکثر آن را به فقرا و نیازمندان انفاق کنند و به همسایگان
و آشنایان نیز بدهند.
در روایتى است که امام صادق(علیه السلام)
فرمود: امام على بن الحسین و امام باقر(علیهم السلام) گوشت قربانى را سه
قسمت مى کردند; یک قسمت آن را به همسایگان مى دادند و یک قسمت آن را به
نیازمندان و قسمت سوم را براى اهل خانه نگه مى داشتند.(7)
6ـ تکبیرات
مشهور زیر را بگوید; براى کسانى که در این ایّام توفیق حضور در مراسم حج و
صحراى «منى» را دارند، بعد از پانزده نماز این تکبیرها را مى خوانند; از
نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم; ولى کسانى که در آن
جا نیستند، بعد از ده نماز آنها را مى خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز
نموده، تا نماز صبح روز دوازدهم، و آن تکبیرها مطابق روایت کتاب شریف
«کافى» چنین است:
اَللهُ
اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرُ،
اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکْبَرُ عَلى
خدا بزرگتر از توصیف است معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگتر است و ستایش خاص خداست خدا بزرگتر است بر آنچه
ما هَدانا; اَللهُ اَکْبَرُ عَلى ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاَْنعامِ; وَ الْحَمْدُ لِلّهِ عَلى ما أبْلانا.(8)
ما را راهنمایى کرد خدا بزرگتر است بر
آنچه روزیمان کرد از چهار پایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاصّ
خداست براى آن که آزمود ما را.
حدّاقل این تکبیرها را بعد از نماز در این
ایّام، یکبار بگوید ولى اگر تکرار نماید، بهتر است، و حتّى اگر بعد از
نوافل نیز بگوید خوب است.(9)
1.زادالمعاد، صفحه 319.
2. همان مدرک.
3. همان مدرک.
4. همان مدرک، صفحه 320.
5. همان مدرک.
6. زاد المعاد، صفحه 321 .
7. اقبال، صفحه 451.
8. کافى، جلد 4، صفحه 517، حدیث 4.
9. زادالمعاد، صفحه 323.