در فصول المهمة آمده است: آن حضرت را بدین لقب (باقر) میخواندند زیار علوم را میشکافت و بار میکرد.
در صحاح آمده است: «تبقر، یعنی توسع در علم»
و در قاموس گفته شده است : محمد بن علی بن حسین را باقر میخواندند چون در علم تبحر داشت.
در لسان العرب نیز ذکر شده است: آن حضرت را باقر میخواندند چرا که علم را میشکافت و به اصل آن پی میبرد و فروع علم را از آن استنباط میکرد و دامنه علوم را میشکافت و وسعت میداد.
ابن حجر در صواعق مینویسد: «او را باقر میخواندند و این کلمه از «بقر الارض» اخذ شده است، یعنی آنکه زمین را میشکافد و مکنونات آن را آشکار میکند.زیرا او نیز گنجینه های نهانی معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار میکرد.» از این رو درباره وی گفته میشد که آن حضرت شکافنده علم و جامع آن و نیز آشکار کننده و بالا برنده علم و دانش است.
در تذکرة الخواص نیز آمده است: او را باقر لقب داده بودند زیرا در اثر سجدههای فراوان، پیشانیاش شکاف برداشته بود.
برخی هم گویند چون آن حضرت از دانش بسیار برخوردار بود او را باقر میخواندند.آنگاه به نقل سخن جوهری در صحاح میپردازد.
چرا لقب باقر (ع) فقط برای او؟! ... در ادامه مطلب مطالعه کنید
شیخ صدوق در علل الشرایع به نقل از عمرو بن شمر آورده است: از حابر جعفی پرسیدم چرا به امام پنجم، باقر میگفتند؟ گفت: «چون علم را میشکافت و اسرار آن را آشکار میکرد» .در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفتهاند برای هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (ع) این اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که برای امام باقر (ع) .محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سی هزار حدیث پرسش کردم.
چرا لقب باقر(ع) فقط برای او؟
مطلبی که لازم است بدان بپردازیم، این است که چگونه امام پنجم علیهالسلام به باقر لقب یافت با این که همهی معصومین شکافندهی دانش و علم بوده اند؟
برای بررسی و تحلیل آن لازم است که به موقعیّت و زمان ویژهی امام باقر علیهالسلام توجّه نمائیم.
بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله حوادث تلخ و ناگواری برای جهان اسلام و اهل بیت علیهمالسلام پیش آمد که موجب شد امام علی علیهالسلام به مدّت بیست و پنج سال خانه نشین گردد و مردم نتوانند از دانش آن امام بهرهی لازم را ببرند. در دورهی پنج سالهی حکومت آن حضرت ناکثان (عهدشکنان)، قاسطین (معاویه و اصحاب او) و مارقین (خوارج نهروان) نیز با جنگ های خود فرصت تعلیم گسترده را از آن امام سلب نمودند.
امام مجتبی علیهالسلام نیز پس از دورهی حکومت کوتاه خود، همین مشکلات و تنگناها را داشته و خفقان حاکم اموی و تبلیغات مسموم آنان راههای روی آوری مردم بسوی آن حضرت را سد نموده بود. این خفقان در دوران امام حسین علیهالسلام به اوج خویش رسید. به طوری که هر گونه امکان تبلیغ و بیان فروعات احکام را از ابی عبداللّه علیهالسلام سلب نمودند.
اگر روایات فقهی را مورد مطالعه و دقّت قرار دهیم مشاهده میکنیم که روایات امام حسین علیهالسلام در این زمینه اندک است، تازه همان روایات نیز از طریق فرزندان معصومش علیهمالسلام به ما رسیده است.
این خفقان در کربلا به اوج خود رسید و پس از شهادت آن حضرت تا پایان عمر امام زین العابدین علیهالسلام نیز سایه سنگین و شوم استبداد بر امّت اسلامی گسترده بود امّا در زمان امام باقر علیهالسلام وضعیّت به گونهای دیگر شده بود. از یک سو فرقه های مختلف و مکتب های گوناگون سؤالات زیادی را در ذهنها پدیدار ساخته بود که جواب و تحقیق دربارهی آن را دنبال می‌کردند که مناظرات امام علیهالسلام گواه آن است و از سویی دیگر مظلومیّت اهل بیت علیهمالسلام برای جامعهی اسلامی به صورت روشنتری پدیدار شده بود و موجب توجّه و جذب دلهای مستعدّ بسوی آن بزرگواران شده بود و این در حالی بود که ضعف حکومت اموی و قیامهای مختلفی که در مملکت اسلامی علیه آنان انجام میگرفت فرصت پرداختن و ایجاد حسّاسیّت نسبت به اهل بیت را از آنان گرفته بود.
در این زمان بود که امام باقر علیهالسلام در صحنه ی علمی ظهور یافت و علوم دینی و الهی را فرا راه حقّ جویان قرارداد و با تبیین درست و اصیل دیدگاه دین، جلوهی زیبایی از دانش و آگاهی و معرفت را ترسیم نمود و انسان های دور افتاده از ساحل را به آبهای زلال حقیقت رهنمون شد. او بار دیگر اعجاز علمی نسل کوثر را متجلّی ساخت و گلواژههای علم و آگاهی را از بوستان قرآن و سنّت به دلهای حقجو هدیه نموده تا همچنان به عنوان باقرالعلوم آل محمّد بر تارک قرون و اعصار هرچه شکوهمندتر بدرخشد[1].
________________________________________
[1]عباس کوثری