هنگامی که ضربت سهمگین ابن ملجم مرادی بر وفق مبارک امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرود آمد، در این هنگام امام علی(علیه السلام) فرمود: «فزت و ربّ الکعبه»
کلمه «فوز» عبارت است از رسیدن به آرزو و خیر و خوبی و رهایی از شر پلیدی (الفوز: النجاه و الظفر بالامنیه و الخیر)[1] بعضی از لغت‌دانان عرب در مورد معنای آن گفته‌اند: «فوز» همان نجات یافتن و در سلامت قرار گرفتن است.[2]

«فزتُ» فعل ماضی و متکلم وحده است «و ربّ» واو برای قسم است و از ادوات قسم در زبان عرب محسوب می‌شود، مانند قسمی که خداوند در آیه 65 سوره نساء خورده که «فلا و ربک لا یؤمنون حتی یحکموک...»، قسم به خدای تو که ایمان نیاورده به... .

بنابراین معنای جمله «فزت و رب الکعبه» این است که به خدای کعبه نجات یافتم و به آرزوی خود و خیر و خوبی رسیدم. البته این امر سعادتمندی و رستگاری است، چرا که نهایت آرزوی آدمی بر آن است که خود را از درد و رنج‌های دنیا رهایی دهد و به خیر و خوبی دائمی برسد.

از نظر انسان‌هایی مانند علی(علیه السلام) مرگ و شهادت از قفس و زندان این عالم رهایی یافتن و به نهایت آرزوی خود رسیدن است. خصوصاً وقتی که در عالی‌ترین مراتب انسانیت قرار دارند و به مراتب عالی لقاء و رؤیت پروردگار خود رسیده‌اند که حتی مرگ خود را شهادت و کشته شدن در راه امید و آرزوی خود قرار می‌دهند و بالاترین لقاء و رویت الهی برای آن‌ها حاصل می‌شود.

استاد شهید مطهری در این رابطه می‌فرماید: این است که می‌بینیم، علی(علیه السلام) آن گاه که می‌بیند مرگش به صورت شهادت نصیبش شده از خوشحالی در پوست نمی‌گنجد، ‌لذا در لحظات آخرین حیاتش می‌فرماید: به خدا سوگند هیچ امر مکروه و خلاف انتظاری برای من رخ نداده است، همان رخ داد که می‌خواستم و به آرزوی خود که شهادت است رسیدم، مثل من مثل کسی است که شب تاریک در جستجوی آب در صحرایی می‌گردم، ناگاه چاه آبی یا سرچشمه‌ای پیدا می‌کند، مثل من مثل جوینده‌ای است که به مطلوب خود نائل گشته است.[3]

این نکته را نیز اضافه می‌کنیم که سعادتمندی و رستگاری آن وقت برای امیرمؤمنان(علیه السلام) اهمیت دارد که تا پایان حیات پر برکت او ادامه داشته باشد. چنانچه در سخنرانی معروفی که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) پیرامون اوصاف ماه مبارک رمضان در پایان آن خطبه و در ادامه پاسخ به سؤال امیرمؤمنان(علیه السلام) در مورد بهترین اعمال در ماه مبارک رمضان شروع به گریستن کردن، در این هنگام علی(علیه السلام) علت گریه آن حضرت پرسیدند: حضرت پاسخ فرمود که علی جان در یکی از همین ماه‌های ماه مبارک رمضان به دست شقی‌ترین انسان‌ها به شهادت می‌رسی. در این هنگام آقا امیرمؤمنان(علیه السلام) بلافاصله می‌پرسند که آیا در این هنگام دینم در سلامت است؟ حضرت(صلی الله علیه و آله) پاسخ فرمودند: بله! دینت در آن هنگام در سلامت است در این هنگام امیرمؤمنان فرمودند که: یا رسول الله! «لیس من مواطن الصبر و البلوی بل من مواطن الرضا و البشری»؛ ای رسول خدا! این لحظه از جایگاه صبر در بلا و مصیبت نیست، بلکه محل رضا و بشارت است.[4]

لذا آن حضرت پس از ضربت سختی که بر فرق مبارکشان خورد، فرمودند: «فزت و ربّ الکعبه»، به خدای کعبه رستگار شدم.

-ابن منظور، لسان العرب، ج 5، ص 393. طریحی ، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ج 4، ص 30.
2-مجمع البحرین، ج 4، ص 30.
3-مطهری، مرتضی، قیام انقلاب مهدی(عج) به ضمیمه شهید، ص 116 تا 118.
4-بحار الانوار، ج 93، ص 356، باب 46.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم

میشه نظرات دیگر مراجع و بزرگان رو قرار بدید؟

تا علی بن ابیطالب شمشیر می‌خورد می‌گوید: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ». گفتیم انسان حرفی كه لحظه مرگ، حرفی كه در روزهای آخر می‌زند خلاصه عمرش است. یك كسی یك عمری پول جمع كرده بود. وقت مرگ می‌گوید: این پول ‌ها و خانه را به فلانی بدهید. زمین را به فلانی بدهید. فرش را به فلانی بدهید. علی بن ابیطالب فرمود: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ» فوزچیست؟ باید ببینیم حضرت علی كه می‌گوید: (فزت) یعنی اینكه من فائز شدم. بعد هم می‌گوید و «وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ» به خدای كعبه فائز شدم. به خدای كعبه به فوز رسیدم. یعنی هم به رستگاری رسیدم و هم مسیرم را فراموش نكردم. مسیرم خط كعبه بود. من دركعبه متولد شدم. به همان خدا، همانجایی كه متولد شدم، از حین تولد تا کنون مسیرم همان كعبه بوده است. به توحید قسم كه مسیر را فراموش نكردم. زادگاهم را فراموش نكردم. از فطرت اولیه، منحرف نشدم. چون حضرت علی دركعبه متولد شد و یكی از علما و برادران اهل تسنن یك جمله لطیفی گفت. عبد الفاتح عبدالمقصود یكی از علمای بزرگ و از برادران اهل تسنن است. ایشان به دعوت مرحوم مفتح به تهران آمد. بعد به قم آمد و در یك جلسه‌ای كه علمای قم هم در آنجا حاضر بودند، یك جمله گفت. همه علمای قم تعجب كردند. گفت: شما شیعه ‌ها هیچ فهمیده‌اید كه چرا علی در كعبه متولد شد؟ علمای قم گفتند: بله در كعبه متولد شد. گفت: نه فلسفه‌اش را می‌دانید؟ گفتند: نه. گفت من یك چیزی فهمیده ام. حالا این عالم سنی است ولی خوب سنی و شیعه فرق نمی‌كند. گفت: علی را خدا در كعبه گذاشت تا متولد شود. بعد به همه مسلمان‌ها گفت: رو به كعبه نماز بخوانید. علی را هم در كعبه گذاشت تا توجه به كعبه و توجه به رهبری علی هم باشد. علی را در این گهواره گذاشت و به ملت گفت: رو به گهواره بایستید تا آدم كه رو به گهواره می‌ایستد توجه به طفل هم داشته باشد و این خیلی لطیف بود.
به خدای كعبه فائز شدم. حالا فوز چیست؟ قرآن یك سری آیات دارد كه می‌گوید(فوز) این است و حضرت علی كه می‌گوید(فزت) یعنی از این پله ‌ها بالا رفتم. حالا آیاتش را می‌نویسم. «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظیماً»(احزاب/71) «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ» یعنی كسی كه مطیع خدا باشد یعنی اطاعت كند. كسی كه از خدا و رسول اطاعت و پیروی كند به فوز عظیم دست پیدا می‌کند.
حضرت علی تا شمشیر می‌خورد می‌گوید: (فزت)، (فزت) یعنی در این مدت، مطیع خدا و مطیع رسول خدا بودم. فوز چیست؟ قرآن می‌گوید: «رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ»(مائده/119) خدا راضی است و من هم از خدا راضی هستم و این فوز است. رستگاری یعنی اینكه شما از خدا راضی باشی و خدا هم از شما راضی باشد. حضرت علی تا شمشیر می‌خورد می‌گوید: (فزت) یعنی در این چند سال كاری كردم كه هم من از خدا راضی بودم و هم خدا از من راضی بود. قرآن می‌گوید «إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِما صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفائِزُونَ»(مؤمنون/111) «إِنِّی جَزَیْتُهُمُ» من به مومنین جزا می‌دهم. به خاطر امروزی كه روز قیامت است. امروز كه روز قیامت است، پاداش مومنین را می‌دهم. روز قیامت به مومنین پاداش می‌دهم. بخاطر چه؟ «بِما صَبَرُوا» بخاطر پشتكار و تحمل آنها. همه سختی ‌ها را تحمل كردند، پس این‌ها فائز هستند. علی كه شمشیر می‌خورد می‌گوید: (فزت) یعنی منم آن كسی كه صبر كردم و من هستم كه از این قله بالا رفتم.
قرآن می‌گوید كه چه كارهایی فوز است. حضرت علی كه می‌گوید: من(فائز) شدم، یعنی اینكه از این قله‌ها بالا رفتم. پس ببینیم ما از كدام قله بالا رفتیم. قرآن می‌گوید: «الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ»(توبه/20) «الَّذینَ آمَنُوا» كسانی كه ایمان دارند «وَ هاجَرُوا» كسانی كه برای خدا و در راه خدا «وَ جاهَدُوا فی‏ سَبیلِ اللَّه» جهاد كردند «جاهَدُوا فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ» هم مال دارند و هم جان دارند. بعد می‌گوید: «أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ» در بالاترین درجه در نزد پروردگارند و ایشان فائز هستند.
آخر ما می‌گوییم فلانی الحمدلله خیلی وضعش خوب است. خانه‌اش درست، ماشینش درست، تلفنش درست است. مادر می‌گوید: دختر من تمام كارهایش كامل است. می‌گوییم یعنی چه؟ می‌گوید: هم قالی هایش را خریده ام. هم مسش را جور كرده ام. هم رختخوابش را درست كردم. یعنی مادر وقتی به جهازیه دخترش رسید، می‌گوید: همه چیز دخترم كامل است. وقتی دامادش یك خانه و ماشین و تلفن داشت، می‌گوید: دیگر همه چیز تكمیل است. ببینیم مغز ما به چه چیز كمال می‌گوید. خیلی زرنگ است. چه دم و دستگاهی دارد. اصلاً واژه‌های ما، یعنی فرهنگ ما، فرهنگ مادی است. به هر كس كه خانه و زندگی داشت، می‌گوییم: كامل است. قرآن می‌گوید: فوز و رستگاری برای كیست؟ «آمَنُوا» «هاجَرُوا» مومنان و هجرت كنندگان.
این شبهای قدر بخواهید خدایا من ایمانم ضعیف است. ایمان من با 10000 تومان گول می‌خورد. اگر به من صد هزار تومان بدهند، سست می‌شوم. قاطعیت و ایمانم طوری نیست كه اگر پول ببینیم، جذب نشوم. ایمان ما كم است. خدایا من در عمرم هنوز برای اسلام هجرت نكرده ام. انقلاب پیروز شد اما خیلی از ما یك سیلی نخوردیم. بعد از انقلاب بعضی ‌ها علاوه بر اینكه پول ندادند، گرانفروشی كردند. علاوه بر اینكه از مالشان نگذشتند، مال مسلمانهای مستضعف خون داده محروم را هم بالا كشیده اند. بعد هم می‌گوید كه ما رستگار هستیم. من پهلوی خدا روسفید هستم؟ یعنی چه كه پیش خدا روسفید هستم؟ كدام یكی از این پله ‌ها را بالا رفتی تا روسفید شوی؟ می‌دانی رو سفید چه كسی است؟ (آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا) ایمان، هجرت و جهاد. «فی‏ سَبیلِ اللَّه»
علی بن ابیطالب صبح نوزدهم تا شمشیر در مغز مباركش می‌خورد می‌گوید: (فزت) یعنی من آن كسی هستم كه «جاهَدُوا» هستم. خدا به این ها(فائز) گفته است.

منبع : درس هایی از قرآن آقای قرائتی